Urlop, wakacje i ferie to bardzo miłe dla ucha słowa, zwłaszcza jeśli zaczęło się lato, i dlatego przypomnę, skąd wzięły się w naszym języku i jak zmieniało się ich znaczenie.

Urlop

Obecnie urlop to:

• ustawowo zagwarantowana płatna lub niepłatna przerwa w wykonywaniu pracy, w wymiarze oraz okolicznościach przewidzianych prawem, inaczej czas, w którym trwa ta przerwa (np. płatny lub bezpłatny urlop wypoczynkowy, okolicznościowy, zdrowotny, wychowawczy, macierzyński), a także
• przerwa w spełnianiu jakiegoś obowiązku, m.in. studiów (np. urlop dziekański), przerwa w służbie wojskowej (‘przepustka’), w odbywaniu kary pozbawienia wolności.

Rzeczownik urlop został zapożyczony z języka niemieckiego Urlaub – ‘odpoczynek, wakacje, wolne, przerwa’, który z kolei pochodzi od czasownika erlauben – ‘pozwalać’, ‘pozwolić’. Podobno średniowieczni rycerze, posługujący się językiem niemieckim, pytali swych władców lennych o pozwolenie na „Urlaub” aby zaciągnąć się do bitwy.

W języku polskim zapożyczenie występujące w XVIII wieku w postaciach: urlaub, urlab pierwotnie znaczyło ‘uwolnienie żołnierza na pewien czas ze służby’ oraz ‘dokument dotyczący tego uwolnienia, przepustkę’, zaś w II połowie XIX wieku użycie zapożyczonego słowa rozszerzyło się do znaczenia ‘zwolnienie urzędnika lub żołnierza od obowiązków na pewien czas’, a w XX wieku wyraz ten przybrał dodatkowo wiele innych odniesień znaczeniowych, które przytoczyłam powyżej (np. urlop wypoczynkowy, okolicznościowy). Co ciekawe, w ostatnich latach także obserwujemy poszerzanie zakresu znaczeniowego wyrazu urlop, np. obecnie mówimy o urlopie (lub urlopowaniu) w spłacaniu kredytów, co znaczy ‘przerwę w płaceniu rat’.

Wakacje

Słowo wakacje wywodzi się z języka łacińskiego, od rzeczownika vacatio, znaczącego ‘uwolnienie, oswobodzenie’, który z kolei pochodzi od czasownika vacare – ‘być próżnym, wolnym, niezajętym’.

Jeszcze niedawno, np. w Słowniku języka polskiego PWN z 1981 r., wakacje znaczyły ‘okres wolny od zajęć szkolnych; ferie’ i zgodnie z tą definicją dotyczyły one uczniów, ewentualnie studentów, którzy w czasie lata nie muszą chodzić do szkoły, na uczelnię i odrabiać zadań domowych. Natomiast w najnowszym Słowniku języka polskiego PWN już słowo wakacje ma znaczenie szersze, bo dotyczy nie tylko uczniów, ale i osób pracujących; czytamy tam, że wakacje to ‘okres wolny od zajęć szkolnych’ i ‘okres wolny od pracy i obowiązków’. A zatem, zgodnie z tą definicją, pracujący dorośli też mają prawo czekać na wakacje, planować wakacje i cieszyć się z wakacji.

W tej nowej definicji nie mówi się już o feriach, bo współcześnie ferie kojarzą się z krótką zimową przerwą w nauce, zaś wakacje trwają znacznie dłużej i najczęściej przypadają w lecie.

Ferie

Wyraz ferie pochodzi od łacińskiego ferie i w starożytnym Rzymie oznaczał ‘dni poświęcone uroczystościom religijnym, dni odpoczynku’.

W języku polskim jest to rzeczownik oznaczający ‘okres wolny od pracy, nauki; wakacje’. Przy czym, jak pisałam powyżej, obecnie najczęściej stosowany jest w węższym zakresie znaczeniowym i odnosi się do krótkiej zimowej przerwy w nauce (rzadziej do wiosennej przerwy świątecznej).

Przy okazji

Mamy lato i dlatego wszystkim Czytelnikom „Magazynu” życzę wielu dni ze słońcem, radości z pięknej przyrody i długiego odpoczynku – niezależnie od tego, czy nazwiemy go urlopem, wakacjami czy feriami.

Barbara Ellwart