Co znaczy słowo apanaże i kiedy można je stosować, a kiedy nie należy go używać?

Czytelnik naszej gazety pisze, że oburzyła go wypowiedź pracodawcy, który nie chciał zgodzić się na żądania pracowników dotyczące polityki płacowej. Pracodawca mówił do dziennikarzy, że przedstawiciele załóg żądają wprowadzenia podwyżki oraz że potrzebę podniesienia apanaży argumentują tym, iż brakuje chętnych do podjęcia pracy. Pracodawca, nie zgadzając się ze związkowcami argumentującymi, że pracownicy zarabiają zbyt mało, użył sformułowania, że apanaże pracowników należą do jednych z najwyższych w kraju.

Czytelnik zwraca uwagę na to, że słowa: zarobki, płace, pensje pracodawca zastąpił wyrazem apanaże i pyta, czy wyraz ten został poprawnie użyty, bo, jego zdaniem, pracodawca, stosując to słowo, obraził pracowników.

Etymologia

Wyraz apanaże został zapożyczony z języka francuskiego (apanages), zaś francuskie słowo wywodzi się od łacińskiego apanagium – znaczącego ‘zaopatrzenie (w chleb)’.

Historia apanaży

Apanaże wprowadzono w średniowiecznej Francji i początkowo stanowiły one lenno nadawane przez króla młodszym synom, którzy nie dziedziczyli tronu. W Polsce również przyznawano książętom dzielnice kraju jako apanaże, czego skutkiem było rozdrobnienie dzielnicowe. Od XVI wieku pojawiły się apanaże pieniężne.

Niektórzy abdykujący władcy zastrzegali sobie apanaże, np. Napoleon, gdy abdykował w 1814 roku, żądał od Ludwika XVIII apanaży. Obecnie apanaże w formie specjalnej renty mogą otrzymywać prezydenci, którzy ustąpili z urzędu przed upływem kadencji, np. w Polsce byli to Ryszard Kaczorowski i Wojciech Jaruzelski.

Znaczenie słowa apanaże

W najnowszym Słowniku języka polskiego PWN czytamy, że apanaże to:

1. «korzyści finansowe związane z zajmowaniem wysokiego stanowiska lub wykonywaniem prestiżowego zawodu»,

2. «pieniądze lub dobra ziemskie przeznaczone na utrzymanie członków rodu panującego»,

3. «część posiadłości królewskiej wydzielana dawniej przez panujących młodszym członkom dynastii».

We współczesnym Korpusie języka polskiego, zawierającym autentyczne przykłady użycia słów w mowie i piśmie, mówi się m.in. o apanażach królowej Elżbiety, o apanażach państwowych i samorządowych notabli, posłów, członków zarządu, prezesów wielkich firm.

Definicje wyrazów: zarobek, płaca, pensja

Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego PWN,

pensja to m.in.: «stała płaca za określony okres pracy»;

płaca to: «wynagrodzenie za pracę»;

zarobek to m.in.: «zapłata za wykonaną pracę».

Porównanie znaczenia słów

Porównanie przytoczonych definicji ujawnia, że znaczenie słowa apanaże różni się od znaczenia słów: zarobki, płace, pensje, które odnoszą się do ‘wynagrodzenia za pracę – niezależnie od zawodu, statusu społecznego itd.’. Natomiast apanaże dotyczą tylko wąskiej grupy osób, nie zawsze wykonujących pracę.

Wnioski wynikające z porównania

Użycie wyrazu apanaże, zamiast słowa płace, wynika albo z bezmyślności (nieznajomości znaczenia tego słowa) wypowiadającego się, albo z innych przyczyn, np. kpiny z pracowników, którzy żądają większych pensji, chociaż nie są na wysokich stanowiskach i nie wykonują prestiżowych zawodów.

Kontekst użycia słowa apanaże jako synonimu zarobków wskazuje raczej na sarkazm, a zatem Czytelnika słusznie oburzyła wypowiedź pracodawcy, który obraził pracowników, wyrażając lekceważący stosunek do ich pracy i wynagrodzenia.

Barbara Ellwart