Nietypowe przedrostki: „niby-” i „quasi-”

Po wprowadzeniu zmiany w pisowni przedrostków w języku polskim wszystkie przedrostki (rodzime i obce) z wyrazami pospolitymi pisze się łącznie (pseudoartysta, kontrargument eksdyrektor), natomiast w pisowni z nazwami własnymi, rozpoczynającymi się od wielkiej litery, stosuje się łącznik (pseudo-Amerykanin, eks-Rosjanin).

Obowiązująca zmiana nie obejmuje jednak cząstek: „quasi-” i „niby-”, które nie poddały się nowej zasadzie ortograficznej i rządzą się swoimi prawami. Sprawdzimy, na co wskazują cząstki „niby-” i „quasi-”, jak modyfikują znaczenie wyrazów i w jaki sposób należy je pisać.

1. Przedrostek „niby-”

Niby- to pierwszy człon wyrazów złożonych, zwykle rzeczowników i przymiotników, który osłabia dosłowność ich znaczenia, nadając im odcień złudności, nieprawdziwości, pozorności, udawania (tak jak przedrostek: pseudo-).

W przeważającej liczbie wyrazów człon „niby-” pisany jest z łącznikiem (niezależnie od tego, czy po łączniku występuje wielka czy mała litera), np.: niby-poeta, niby-gotyk, niby-Europejczyk, niby-artysta, niby-Francuz, niby-społeczny; w zdaniach:

Do sali wszedł znany profesor oraz ten niby-uczony, któremu udowodniono brak kompetencji.

Okazało się, że ten niby-społecznik, to – tak naprawdę – okropny egoista.

Wyjątek stanowią terminy przyrodnicze i astronomiczne, w których cząstkę niby pisze się łącznie; np. w terminach przyrodniczych: nibyjagoda, nibyliść, nibynóżki lub w terminie astronomicznym nibygwiazda.

Uwaga!

1. Należy odróżniać omawianą wyżej cząstkę niby-, którą pisze się z łącznikiem, np. niby-demokratyczny (‘pozornie demokratyczny’), od przyimka „niby”, spójnika „niby” i partykuły „niby” – pisanych rozłącznie.

Przyimek niby – występuje w funkcji porównawczej, wyraża relację podobieństwa: np. miękki niby gąbka; drucik cienki niby igła.

Spójnik niby – używany w konstrukcjach porównawczych, wyrażający relację podobieństwa, np. Przeglądała się w wodzie niby w lustrze.

Partykuła niby – wyraża dystans mówiącego wobec sądu uważanego za nieprawdziwy (np. Niby cieszyła się dobrą opinią w swoim środowisku.) lub wobec sądu kontrastującego z innym i dlatego tylko w pewnym zakresie kwestionowanego, np. Tak go niby lubi, a robi mu przykrości.

Partykuła niby – wyraża niedowierzanie mówiącego, a także jego zastrzeżenie lub dezaprobatę wobec czyjegoś postępowania, np. Za chwilę wychodzimy. – Niby dokąd?;

osłabia dosłowność rozumienia znaczenia wyrazu, do którego się odnosi, nadaje mu odcień nieprawdziwości, udawania, np.:

Niby taki biedny, a znowu zmienia samochód.

Niby nie słucha, a wie o wszystkim, o czym mówimy.

2. Związek frazeologiczny: „Robić coś na niby znaczy: ‘udawać, że się coś robi’.

2. Przedrostek „quasi-”

„Quasi” [wym. kfaz-i lub kwaz-i nie: kłaz-i] – pochodzi z języka łacińskiego i dosłownie znaczy ‘jak gdyby’.

W języku polskim cząstka „quasi-” – jako pierwszy człon wyrazów złożonych (z przymiotnikiem albo z rzeczownikiem), znaczący: ‘jakby, rzekomo, pozornie, prawie, niemal jak’ – tworzy nazwy i określenia osób, rzeczy lub zjawisk, które są czymś tylko pozornie lub nie są tym w ogóle. Cząstkę tę pisze się z łącznikiem, np,: quasi-dyscyplinarna, quasi-nauka, quasi-Polak, quasi-postępowy, quasi-religijny; w zdaniach:

Nie interesowały mnie quasi-sądy narratora.

Do sali wszedł rodowity paryżanin oraz quasi-Francuz, który kaleczył język francuski.

Uwaga:

W wyrazach, w których występuje cząstka „quasi-” odmienia się tylko drugi człon (po łączniku), np.: quasi-deficyt, quasi-deficytu albo quasi-opiekun, quasi-opiekunowi.

Barbara Ellwart

[dkpdf-button]
Strona korzysta
z plików Cookies.
Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Dowiedz się więcej